Urbanistički moćnici, Večernje novosti, 27. januar 2017.

Dnevnik zabluda

Urbanistički moćnici

Piše Slobodan Maldini

Kultura jedne zemlje vidljiva je na ulici. Stare civilizacije ostavile su istorijske tragove na arhitektonskim spomenicima. Danas, nivo kulturnog razvoja vidi se u poštovanju istorijskog nasleđa i odnosu nacije prema prostoru, a iz izgleda gradova, može se zaključiti stanje u kulturi naroda. Međutim, na urbani razvoj ne utiče samo nivo razvoja kulture. Najteži oblik urušavanja urbanih vrednosti događa se kroz njihovu organizovanu razgradnju. Nju vrše i kontrolišu urbanistički moćnici. Oni menjaju životni prostor i tako kreiraju životne uslove svih nas. 

Nedavni konkurs za urbanističko-arhitektonsko rešenje novobeogradskog Bloka 13 i zgrade filharmonije, prostora zaštićenog kulturnog dobra, pokazao je na koji način se manipuliše arhitektonska struka radi postizanja komercijalnih ciljeva. Jer, dok su svi postavljali težište na projekat zgrade filharmonije - podmetnutog kao "zeca u trku" - tiho je "proturen" krajnje neprihvatljiv plan izgradnje 4 gigantske kule na istom placu, vredan više stotina miliona evra. Ali, ko stoji iza ovakvih poteza u našem urbanizmu?

Svuda u svetu, urbanizam je poslovno najinteresantnija oblast. U tom biznisu obrću se godišnje milijarde evra. Zbog toga, u ovoj oblasti danas je najveće prisustvo urbanističkih moćnika. Snažniji od svetskih kartela, oni kontrolišu i menjaju gradove, čak čitava prostorna područja zemalja, trguju i manipulišu njima, stvarajući preko noći enormne profite. Oni su organizovani, sa dubokim vezama u društvu. Jer, gradnja je finansijski visoko vredan biznis, a neverovatne zarade kriju se i u minimalnim izmenama urbanističkih planova, promenama spratnosti, gustina izgrađenosti, "greškama u zarezu" na urbanističkim dokumentima. Ove odluke sprovodi mali broj odabranih poslušnika koji upravljaju strogo kontrolisanim institucijama, kao što su: urbanistički zavodi, odeljenja za urbanizam, zavodi za zaštitu spomenika kulture, opštinske inspekcije.

Ko su i gde se nalaze predstavnici urbanističkih moćnika? Pre svega, to su investitori, po pravilu toliko snažni da mogu da utiču na urbanističke planove i grade po svojim pravilima, ne osvrćući se na urbaniste. Iza njih stoje: "korporacije", tajne lože, sumnjive banke. Neretko im služe pojedine državne institucije: opštine i opštinski organi, komisije za urbanizam, konkursne arhitektonske komisije i "dvorski arhitekti". Na kraju su službenici u državnim telima, među kojima i oni sa višedecenijskim iskustvom u mešetarenju urbanim prostorom za interese moćnika. A da, umalo da zaboravim predstavnike nekih političkih partija. Već decenijama, urbanističke institucije su partijski plen. Jer, onaj ko kontroliše prostor, kontroliše novac. A onaj ko kontroliše novac, taj ima moć. U ovom sistemu, naivni arhitekti i urbanisti samo su "kolateralna šteta".  

(Na slici: Konkurs za filharmoniju, drugonagrađen rad, B. Redžić)